Rodzinny majątek w firmie
Dobra są obecnie nabywane najczęściej z zysków wypracowanych w rodzinnych przedsiębiorstwach i wielokrotnie stanowią ich majątek trwały. Taka struktura własnościowa dyktowana jest względami podatkowymi. Nie sprzyja ona jednak zabezpieczeniu majątku rodzinnego przed wierzycielami przedsiębiorstwa. Jeszcze rzadziej, jeśli w ogóle, pojawiają się koncepcje pozwalające na zaplanowanie właściwej sukcesji majątku przez przyszłe pokolenia. To z kolei duże wyzwanie dla dorastającego obecnie pokolenia, które stoi wciąż przed rozwiązaniem kwestii, jaką jest sukcesja rodzinnych przedsiębiorstw oraz związanych z nimi dóbr majątkowych.
Inżynieria prawna pozwalająca na odseparowanie aktywów od majątku przedsiębiorstwa, zabezpieczenie przed wierzycielami oraz zaplanowanie sukcesji majątkowej przez przyszłe pokolenia obejmuje np.: założenie fundacji lub trustu.
Polski system prawny przewiduje możliwość założenia fundacji dla realizacji celów społecznie i gospodarczo użytecznych, zgodnych z podstawowymi interesami kraju. Brakuje jednak doświadczeń praktycznych w dziedzinie wykorzystania fundacji dla celów realizacji celów prywatnych. Judykatura stoi na stanowisku, że cele społeczno i gospodarczo użyteczne służą realizacji interesów ogólnospołecznych, nie zaś jednostkowych interesów prywatnych.
Fundacja, czy trust
W przypadku realizacji jasno sprecyzowanych prywatnych interesów fundatora lub jego rodziny warto rozważyć założenie fundacji w kraju, gdzie praktyka fundacji prywatnych jest długoletnia, jak np.: w Austrii lub w Księstwie Liechtenstain. Ustawa o fundacjach w Liechtenstain wprost przewiduje fundacje prywatne, zaś polityka kraju sprzyja rozwojowi bezpieczeństwa takich rozwiązań.
Alternatywą dla fundacji może być trust – nieznany w kontynentalnych systemach prawa cywilnego, ale bardzo popularny w krajach opartych na anglosaskiej koncepcji prawa common law. Trust może być założony w każdym celu, jeżeli ma służyć realizacji zgodnych z prawem interesów prywatnych lub publicznych. Powszechnie stosuje się trusty na Wyspie Man, Jersey, ale również na Malcie, w Wielkiej Brytanii lub na Cyprze. Przez trust rozumiemy stosunek prawny kształtujący relacje pomiędzy trzema podmiotami: założycielem trustu, jego powiernikiem oraz beneficjentem. Założyciel (settlor) jako właściciel aktywów – wnosi je do trustu, powierzając zarządzanie nimi powiernikowi (trustee) i czyniąc z niego – od momentu zawiązania trustu – prawnego właściciela tych aktywów. Uprawnionymi do pożytków z trustu, na zasadach i warunkach określonych w umowie trustu (trust deed) są wymienieni imiennie beneficjenci.
W rodzimym prawie spadkowym
W przypadku, gdy oceniamy, że przedstawiona wyżej inżynieria wydaje się zbyt skomplikowana dla planowanej przez nas sukcesji majątkowej, należy rozważyć polskie przepisy spadkowe oraz sporządzenie testamentu, dzięki któremu możemy zabezpieczyć pewne elementy związane z zarządzaniem naszym majątkiem po śmierci. Pewne instytucje zapisów i poleceń pozwalają na odroczenie dziedziczenia przez nasze dzieci w momencie, gdy uznamy, że są one za młode albo gdy inne przesłanki wskazują, że powinny objąć majątek dopiero później.
Zasady przewidziane w polskim kodeksie cywilnym dopuszczają pewne zabiegi pozwalające na zastosowanie niestandardowych rozwiązań, umożliwiających powołanie powiernika lub spadkobiercy zastępczego. Generalnie jednak są to przepisy mało elastyczne i wymagają od nas bardzo dużej precyzji w formułowaniu zapisów oraz poleceń. Brakuje również w polskiej praktyce określonej grupy zawodowej, która miałaby się podjąć realizacji takich zapisów i poleceń (powiernik, czy spadkobierca zastępczy). Do realizacji takiego zadania w polskich warunkach można powołać adwokata lub inną osobę cieszącą się zaufaniem rodziny.
Testament
Dokładne rozważenie i sprecyzowanie zasad sukcesji powinno poprzedzić ich precyzyjne określenie w testamencie. Jest to szczególnie rekomendowane w przypadku, gdy zachodzi konieczność, aby przekazać majątek na rzecz spadkobierców w terminie późniejszym, np. z chwilą rozpoczęcia studiów lub założenia rodziny. Przedsiębiorca może uznać, że wskazane jest – również dla dobra małoletniego dziecka – aby przejęło ono majątek wart miliony złotych nieco później niż w dniu osiemnastych urodzin. Być może tylko jednemu z potomków planuje się powierzyć rodzinną firmę, a inne dzieci mają uzyskać jedynie dywidendy z przedsiębiorstwa. Przepisy polskiego prawa spadkowego nie dają możliwości powołania dziecka do udziału w zyskach przedsiębiorstwa bez wpływu na wykonywanie praw korporacyjnych. Takie rozwiązanie daje jedynie powołanie profesjonalnego spadkobiercy (powiernika) obciążonego zapisami i poleceniami na rzecz najbliższych członków rodziny spadkodawcy.
dr Anna Maria Panasiuk, adwokat, założycielka Grupy YOURS