Pragniemy zwrócić uwagę na niedawne orzeczenie Sądu Najwyższego, które wydaje się rozstrzygać kwestię w naszej ocenie niezwykle istotną dla praktyki codziennego funkcjonowania spółek.
Kwestia ta dotyczy reprezentacji przez prokurentów spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek akcyjnych. Orzeczenie dotyczy także spółek komandytowych i komandytowo-akcyjnych (w sytuacji gdy komplementariuszem takiej spółki jest np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością).
Prokura może zostać udzielona w formie prokury samoistnej (jeden prokurent) lub łącznej (dwóch lub więcej prokurentów działających łącznie). Prokura udzielona tylko jednej osobie obejmuje umocowanie do wszelkich czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Zatem prokurent samoistny ma prawo do samodzielnego reprezentowania spółki. Tymczasem reprezentacja spółki przez prokurenta łącznie z członkiem zarządu jest określana mianem prokurą niewłaściwej.
Dotychczas możliwe było ustanowienie prokury przewidującej ustanowienie prokurenta, zastrzegając jednocześnie konieczność uzyskania oświadczenia woli członka zarządu dla skuteczności działań tego prokurenta. Jednakże praktyka sądów (KRS) w tym zakresie była niejednolita. Niektóre sądy dopuszczały możliwość wpisu prokury samoistnej z zastrzeżeniem, że taki prokurent może działać jedynie łącznie z członkiem zarządu, podczas gdy inne sądy odmawiały wpisu do KRS prokury zawierającej takie zastrzeżenie.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dn. 30 stycznia 2015 roku (III CZP 34/14) „Niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu.”
Kodeks spółek handlowych w art. 205 i 373 przewiduje tzw. reprezentację mieszaną wymagającą współdziałania członka zarządu razem z prokurentem. Zgodnie z cytowanymi przepisami, w przypadku gdy umowa spółki (statut) nie stanowi inaczej, do składania oświadczeń woli w imieniu spółki potrzebne jest współdziałanie dwóch członków zarządu lub członka zarządu razem z prokurentem. Określony powyżej łączny sposób reprezentacji spółki przez członka zarządu oraz prokurenta nie oznacza dopuszczalności zastrzeżenia, że prokurent samoistny może działać tylko łącznie z członkiem zarządu.
Zgodnie z art. 38 k.c. spółka jako osoba prawna działa poprzez swoje organy w sposób określony w ustawie, umowie spółki lub statucie. Sposób reprezentacji spółki określony w ustawie może być modyfikowany jedynie w drodze odpowiednich postanowień umowy spółki (statutu). Ustawa nie dopuszcza modyfikacji zasad reprezentacji spółki poprzez oświadczenie członków zarządu.
Zdaniem Sądu Najwyższego „Możliwość dopuszczenia prokury łącznej mieszanej, czyli takiej w której oświadczenie woli za spółkę składa jeden prokurent i jeden członek zarządu może de lege lata wynikać tylko z umowy spółki lub z statutu. Za dopuszczalne na mocy art. 38 k.c. należy uznać określenie w umowie (statucie) spółki takiego sposób reprezentacji spółki, że oświadczenie woli w imieniu spółki może złożyć jeden z prokurentów łącznych i członek zarządu. Tylko taka prokura łączna mieszana jest dopuszczalna na tle przepisów kodeksu cywilnego i kodeksu spółek handlowych.”
Prokura udzielona tylko jednej osobie nie jest prokurą łączną, wobec czego nie ma żadnych postaw podstaw, by uzależnić skuteczność działania prokurenta samoistnego od jednoczesnego złożenia oświadczenia przez członka zarządu. Według SN takie ograniczenie wypaczałoby model ustawowy instytucji prokury: „Prokurent jest specjalnym pełnomocnikiem, który – jeżeli nie jest to prokura łączna – może samodzielnie składać oświadczenie woli w zakresie spraw określonych w ustawie. Dopuszczenie do tego, aby skuteczność oświadczeń woli prokurenta zależała od woli członka zarządu, czyni z prokurenta nie samodzielnego pełnomocnika jak chce ustawodawca, ale pomocnika zarządcy, który jest mu podporządkowany. Takie ograniczenie umocowania prokurenta jest sprzeczne z istotą pełnomocnictwa, szczególnie takiego jak prokura”.
Zatem możliwe jest ustanowienie reprezentacji łącznej polegającej na konieczności złożenia oświadczenia woli przez członka zarządu razem z prokurentem. Jednakże prokurent ten musi być jednym z ustanowionych prokurentów łącznych. Przede wszystkim zaś taka reprezentacja łączna musi znaleźć swoje odzwierciedlenie w odpowiednim ukształtowaniu umowy spółki (statutu).
Sąd Najwyższy zwrócił jednocześnie uwagę na fakt, iż członkowie zarządu, uprawnieni do udzielenia prokury, nie mają umocowania ustawowego do dokonania czynności polegającej na ustanowieniu prokury z jednoczesnym uzależnieniem skuteczności czynności prokurenta od działania łącznie z członkiem zarządu. Zdaniem SN, ustawa nie dopuszcza modyfikacji zasad reprezentacji spółki poprzez oświadczenie członków zarządu (np. w treści oświadczenia o ustanowieniu prokury).
Ponadto, przepisy dotyczące rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym nie przewidują możliwości wpisywania prokury niewłaściwej. Rubryki poświęcone wpisowi prokury przewidują jedynie wpisanie danych prokurenta (takich jak: imię, nazwisko, PESEL) oraz rodzaj udzielanej prokury. Brak jest odpowiedniej rubryki gdzie możliwe byłoby wpisanie wzmianki o ograniczeniu skuteczności działania prokurenta do sytuacji przewidujących złożenie oświadczenia woli wspólnie z członkiem zarządu. Dozwolone jest natomiast dokonanie wpisu w rubryce odnoszącej się do sposobu reprezentacji spółki sposób reprezentacji podmiotu przewidzianego w umowie spółki (statucie), że oświadczenie woli może składać jeden z członków zarządu działając łącznie z jednym z ustanowionych prokurentów łącznych.
Zwracamy uwagę na fakt, że przyjęta przez SN wykładnia przepisów obowiązuje od dnia wydania uchwały, co oznacza, że od 30 stycznia 2015 r. wpisy dotyczące prokury niewłaściwej wbrew uchwale nie powinny być dokonywane przez sądy. Nadto, zdaniem SN, wpisy prokury jednoosobowej określonej jako prokura łączna z członkiem zarządu, powinny zostać wykreślone z KRS.
Pragniemy podkreślić, że czynności prawne dokonane przez prokurentów ustanowionych niezgodnie z omawianą uchwałą, pozostają zdaniem Sądu Najwyższego w mocy, albowiem dotychczas istniała długoletnia niejednolita wykładnia stosowana przez sądy w odniesieniu do omawianych przepisów o prokurze i reprezentacji spółki.
Piotr Świąć, starszy prawnik